Nieuwe bron meet tabaksprijzen voor Consumentenprijsindex (CPI)

Ondernemers met een tabaks- en/of gemakswinkel ontvangen niet langer enquêtes van het CBS over de prijs van de door hen verkochte producten. Tegelijkertijd krijgt het CBS kwalitatief betere data voor de berekening van het inflatiecijfer. Zie hier de winstpunten van een in juni 2025 gesloten overeenkomst tussen het CBS en een aantal externe partijen. Die houdt in dat voortaan gegevens van bijna 1100 verkooppunten automatisch aan het CBS worden geleverd. De overeenkomst is ondertekend door vertegenwoordigers van het CBS, brancheorganisatie NSO Retail en de ketens Audax Retail, Coöperatie Primera, en Convenience Concept.
Aan het begin van elke maand publiceert het CBS de Consumentenprijsindex (CPI) van de maand ervoor. Het inflatiecijfer wordt berekend op basis van de prijzen van een brede waaier aan consumentenproducten en -diensten. Tabakswaren maken ook deel uit van de CPI: ongeveer 2,3 procent wordt bepaald door de prijs hiervan.

Nieuwe bron
‘In 2023 kwamen we voor een uitdaging te staan met de data over tabakswaren’, vertelt Cees van der Vlis, statistisch onderzoeker Consumentenprijzen bij het CBS. ‘Jarenlang hebben supermarkten prijsinformatie hierover aan het CBS geleverd. Maar de landelijke overheid besloot dat supermarkten vanaf medio 2024 geen tabaksproducten en aanverwante artikelen meer mochten verkopen. Wij gingen op zoek naar een nieuwe bron. Dat werden tabak- en gemakszaken. We besloten vanaf begin 2023 maandelijks een steekproef te doen: we selecteerden twintig tot dertig winkels waaraan via een enquête werd gevraagd de prijs van de door hen verkochte producten aan ons door te geven.’

Oude en nieuwe prijs
Het invullen van de enquête kost winkeleigenaren tijd en is bovendien geen eenvoudige klus. ‘Tabakswaren hebben in Nederland een vastgestelde prijs, dus je zou kunnen denken dat het niet moeilijk hoeft te zijn om de prijzen door te geven. Maar de overheid verhoogt regelmatig de accijns op tabakswaren. Met ingang van zo’n maatregel gelden nog een tijdje twee prijzen. Eén: de oude prijs voor de producten die de winkel heeft ingekocht vóór de maatregel. En twee: de nieuwe prijs voor de producten die daarna zijn ingekocht. Vier tot vijf maanden lang heb je een gemiddelde prijs die zich beweegt tussen de oude en nieuwe prijs, totdat het punt is bereikt waarop klanten alleen tabakswaren tegen de nieuwe prijs kopen. In deze uitloopfase is het CBS extra geïnteresseerd, want juist dan worden tabakswaren duurder en is er inflatie. Maar voor veel ondernemers bleek het best lastig te zijn om bij te houden hoe vaak bijvoorbeeld hun meest verkochte sigarettenmerk tegen de oude prijs en tegen de nieuwe prijs was verkocht.’

NSO Retail
Het CBS heeft de plicht leveranciers van data zo veel mogelijk te ontzien. Daarom klopte het statistiekbureau in september 2023 aan bij Primera, keten van gemakswinkels die ook tabakswaren verkopen. De vraag: hebben jullie misschien een systeem waarvoor ondernemers al data aanleveren en dat wij ook zouden kunnen gebruiken, zodat we de winkels niet extra hoeven te belasten? Van der Vlis: ‘Primera attendeerde ons op de Omzetmonitor van NSO Retail, de brancheorganisatie van en voor ondernemers met een tabaks- of een gemakswinkel.’

Verkoop en omzet van producten
Het bleek het begin te zijn van een mooie samenwerking die zou leiden tot een goed resultaat. Janwillem Burgering is directeur van NSO Retail. Hij zegt: ‘Wij hebben ongeveer 980 leden. Zij vertegenwoordigen samen ruim 1050 winkels. De grootste groep bestaat uit de Primera-winkels, maar denk ook aan Bruna, ReadShop, Cigo, Tabac & Gifts, Volado en SPOT. In gemakswinkels kun je behalve tabak bijvoorbeeld ook wenskaarten, boeken, tijdschriften, krasloten, kantoorartikelen en cadeaubonnen kopen. Sommige hebben een geldmaat of een servicepunt van ING, DHL of PostNL. Alle winkels die producten scannen bij het afrekenen aan de kassa – dat zijn er ook ruim 1050 – leveren automatisch data aan de Omzetmonitor van NSO Retail. Die hebben wij zes jaar geleden laten ontwikkelen. Zo worden de verkoop en omzet van producten inzichtelijk, met onder meer als doel mogelijkheden te ontdekken voor wanneer gemakswinkels vanaf 2032 verder moeten zonder tabak.’

Omzetmonitor ook bruikbaar voor het CBS
Hij vervolgt: ‘Na het contact met CBS hebben we geïnvesteerd in aanpassingen, zodat data uit de Omzetmonitor ook bruikbaar zijn voor het CBS.’ Twee belangrijke wijzigingen waren nodig om data uit de Omzetmonitor van NSO Retail geschikt te maken voor verwerking in de Consumentenprijsindex van het CBS. De eerste: niet maandelijks data leveren, maar wekelijks. Dat stelt het CBS in staat meteen aan het begin van de maand de nieuwe CPI te publiceren. De tweede vernieuwing gaat over artikelen. Van der Vlis: ‘De Omzetmonitor hield oorspronkelijk alleen de prijs bij per artikelgroep. Sigaretten bijvoorbeeld. Maar in de CPI gaan we uit van artikelen, in dit geval de prijs van elk afzonderlijk sigarettenmerk en -pakje.’

Meer tijd voor klanten
‘De grote winst voor ondernemers is dat ze geen extra handelingen meer hoeven te verrichten voor de CPI. Op de achtergrond worden hun data automatisch verstuurd.’ Dat zegt Marco Wieser, Acquisitie/Areamanager Franchise bij Audax, de formule waaronder Bruna en ReadShop vallen. Ook is hij Audax-afgevaardigde in het NSO Retail-bestuur. ‘We nemen afscheid van de situatie waarin ondernemers steekproefsgewijs worden benaderd en vervolgens met hun accountant aan de slag moeten om de prijzen van alle individuele producten door te geven. Hoe meer administratieve druk je weghaalt bij onze ondernemers, hoe meer tijd ze hebben om te doen wat ze graag willen en waar ze goed in zijn: hun klanten helpen en hun winkel exploiteren.’

Meer massa en fijnmaziger
Ook het CBS is blij met de nieuwe manier van datalevering. Van der Vlis: ‘De gegevenskwaliteit stijgt enorm. Opeens ontvangen we niet van twintig tot dertig ondernemers de prijzen van tabaksproducten, maar van bijna 1100. De data hebben ook meer massa en zijn fijnmaziger. Bovendien krijgen we van die bijna 1100 winkels de prijzen van hun gemaksartikelen en -diensten. Die informatie versterkt de CPI evengoed, want daarin worden deze prijzen ook meegenomen. Zo is het wegingsaandeel van kranten, kaarten, tijdschriften en kantoorartikelen in de CPI bijna één procent. Ook hier geldt dat we voortaan meer data hebben.’

Nieuwe gegevens verwerken
Het CBS heeft nog een korte periode nodig om de nieuwe gegevens te verwerken in de productiesystemen. Daarna hoeven ondernemers met een tabaks- en/of gemakswinkel niet langer mee te doen aan enquêtes over de prijzen van hun producten en diensten.

Bron:CBS
Foto: Sjoerd van der Hucht